ગુજરાતની સાહિત્યિક સંસ્થાઓ || ગુજરતી સાહિત્ય સંસ્થા

(૧). ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટી (ગુજરાત વિધાસભા - અમદાવાદ) 

ગુજરાત વર્નાકયુલર સોસાયટી

સ્થાપના :- ઇ.સ. 1848

સ્થાપક :- ફાર્બસ સાહેબ

પ્રકાશન :- વરતમાન (સાપ્તાહિક), બુદ્ધિપ્રકાશ (પખવાડિક અને ત્યારબાદ માસિક)

---> ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટી ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્યના વિકાસ માટે કાર્ય કરતી સૌથી જૂની સંસ્થા છે.

---> ઇસ્ટ ઇન્ડિયામાં પ્રતિનિધિ તરીકે અમદાવાદ આવેલા ફાર્બસ સાહેબે કવિ દલપતરામની મદદથી 26 ડિસેમ્બર, 1848નાં રોજ ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટીની સ્થાપના કરી હતી.

---> કવિ દલપતરામ ફાર્બસ સાહેબનાં મિત્ર હતા.

---> ઇ.સ. 1849માં ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટીએ ‘વરતમાન' નામક સાપ્તાહિક શરૂ કર્યું.

---> ઇ.સ. 1850માં વર્નાક્યુલર સોસાયટીએ ' બુદ્ધિપ્રકાશ ' ચોપાનિયું શરૂ કર્યું.

---> બુદ્ધિપ્રકાશ ગુજરાતી ભાષાનું સૌથી જૂનું સાહિત્યક સામાયિક મનાય છે.

---> ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટીએ સ્થાપેલી નેટિવ લાઈબ્રેરીમાંથી હિમાભાઈ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ નામક સંસ્થાનો વિકાસ થયો.

---> કવિ દલપતરામ ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટીનાં મંત્રી બન્યા હતા અને કવિ દલપતરામે આ સોસાયટી મારફતે કન્યા કેળવણીનાં કાર્યને વેગવંતુ બનાવ્યું હતું.

---> આ સોસાયટી દ્વારા ભોગીલાલ જેસિંગભાઈ વિદ્યાભવન (ભો.જે.)ની સ્થાપના થઈ.

---> ગ્રંથ, ગ્રંથકાર, સાઠીનું સાહિત્ય વગેરે પુસ્તકો ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટી દ્વારા પ્રકાશિત થયા છે.

---> દેશને સ્વતંત્રતા મળ્યા પશ્ચાત ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાયટીને ગુજરાત વિદ્યાસભા નામ મળ્યું.

(૨). ગુજરાત સાહિત્ય સભા (અમદાવાદ) 

ગુજરાત સાહિત્ય સભા

સ્થાપના :- ઇ.સ. 1898, 1904

સ્થાપક :- રણજિતરામ વાવાભાઈ મહેતા

---> રણજિતરામ વાવાભાઈ મહેતાએ ઇ.સ. 1898માં અમદાવાદ ખાતે સોશિયલ એન્ડ લિટરરી એસોસિએશન સંસ્થાની સ્થાપના કરી હતી. 

---> જે સંસ્થાને ઇ.સ. 1904માં ગુજરાત સાહિત્ય સભા તરીકે ઓળખ મળી. 

---> ગુજરાતી ભાષાનાં સાહિત્ય અને સંશોધનના વિકાસ અર્થે ગુજરાત સાહિત્ય સભાની સ્થાપના થઈ હતી.

---> પ્રતિ વર્ષ ગુજરાતી ભાષામાં ઉત્તમ સાહિત્ય સર્જન માટે રણજિતરામનાં નામે રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક ગુજરાત સાહિત્ય સભા દ્વારા એનાયત કરવામાં આવે છે.

---> સૌપ્રથમ વર્ષ 1928માં રાષ્ટ્રીય શાયર ઝવેરચંદ મેઘાણીને રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક એનાયત થયો હતો.

(૩). ફાર્બસ ગુજરાતી સભા (અમદાવાદ) 

ફાર્બસ ગુજરાતી સભા 

સ્થાપના :- ઇ.સ. 1865 

સ્થાપક :- મનસુખરામ સૂર્યરામ ત્રિપાઠી, ફાર્બસ સાહેબ

---> ઇ.સ.1865માં ફાર્બસ સાહેબની અને મનસુખરામ સૂર્યરામ ત્રિપાઠીના પ્રયાસથી મુંબઈ ખાતે ફાર્બસ ગુજરાતી સભાની સ્થાપના થઈ.

---> બુદ્ધિવર્ધક સભાના ગ્રંથસંગ્રહ ફાર્બસ ગુજરાતી સભામાં સંગ્રહિત છે.

---> ફાર્બસ ગુજરાતી સભા દ્વારા વર્ષ 1932થી નિયમિતપણે ત્રૈમાસિક મુખપત્ર પ્રગટ થાય છે.

---> ફાર્બસ ગુજરાતી સભાનું મુખ્ય કાર્ય અલગ-અલગ વિષયોનાં પુસ્તક પ્રકાશનનું છે.

(૪). ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી (ગાંધીનગર) 

ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી

સ્થાપના :-  ઇ.સ. 1982

સ્થાપક :- ગુજરાત રાજ્ય

પ્રકાશન :- શબ્દસૃષ્ટિ

---> ગુજરાત રાજ્યમાં ભાષાઓના વિકાસ અર્થ ઇ.સ. 1960માં ભાષા નિયામકની કચેરીની સ્થાપના થઈ.

---> ઇ.સ. 1978-79માં ભાષાનિયામકની કચેરી અંતર્ગત સિંધી-ઊર્દૂ વગેરે ભાષાનો આરંભ થયો.

---> ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમીની સ્થાપના ઇ.સ. 1982માં થઈ અને ડિસેમ્બર 1982થી ભાષા નિયામકની ભાષા ઉત્કર્ષ યોજનાઓ ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમીને તબદીલ કરી દેવામાં આવી.

---> ઇ.સ. 1983થી સિંધી-ઊર્દૂ અન્ય ભાષાઓ માટેની સલાહકાર સમિતિની નિમણૂક થઈ.

---> ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા ઉત્તમ ગુણવત્તા ધરાવતા પુસ્તકોને ઇનામ, ભારતીય ભાષાઓના તાલીમ કેન્દ્રો માટે સ્વૈચ્છિક અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓને આર્થિક સહાય આપવામાં આવે છે.

---> ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દુર્લભ ગ્રંથોના પુનઃમુદ્રણ, કૃતિના ભાષાંતર અને અનુવાદ તેમજ પુસ્તક માટે લેખકને આર્થિક સહાય પણ કરે છે. 

---> ગુજરાત અકાદમી દ્વારા વાર્ષિક પ્રકાશન, ગ્રંથ પ્રકાશન, સાહિત્યિક સમારંભ, સાહિત્યકાર સન્માન વગેરે જેવા કાર્યો થઈ રહ્યા છે.

---> ભાષા સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા ગુજરાત સરકારે સાહિત્યકાર મનુભાઈ પંચોળીના અધ્યક્ષપદે ખરડા સમિતિ રચી હતી.

---> ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી ઇ.સ. 1993થી સ્વાયત અકાદમી તરીકે કાર્યરત્ થઈ જેના પ્રથમ અધ્યક્ષ મનુભાઈ પંચોળી હતા અને ઉપાધ્યક્ષ તરીકે યશવંત શુકલ હતા.

---> ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા સર્જન, વિવેચન અને સંશોધન દ્વારા ઉત્તમ પ્રદાન કરનાર સાહિત્યકારને પ્રતિ વર્ષ રૂ.1,00,000નો સાહિત્ય ગૌરવ પુરસ્કાર અર્પણ કરવામાં આવે છે.

---> ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા પ્રવૃત્તિના પ્રચાર માટે તથા વાંચનની સુરૂચિના ઘડતર માટે શબ્દસૃષ્ટિ માસિક પ્રકાશિત થાય છે.

---> ગુજરાત સરકારના રમત-ગમત યુવા અને સાંસ્કૃતિક વિભાગ, ગાંધીનગર દ્વારા વર્ષ 2005થી ગુજરાતી ગઝલ કેન્દ્રની સ્થાપના થઈ છે.

---> ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી ફેલોશિપ પણ આપે છે. 

---> અકાદમી પુરસ્કાર ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા અપાય છે.

(૫). ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ 

ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ

સ્થાપના :- ઇ.સ. 1905

સ્થાપક :- રણજિતરામ વાવાભાઈ મહેતાનાં પ્રયાસોથી

પ્રકાશન :- પરબ

---> ગુજરાતમાં સાહિત્યિક પ્રવૃત્તિઓને આગળ ધપાવવા રણજિતરામ વાવાભાઈ મહેતાનાં પ્રયાસથી અમદાવાદમાં ઇ.સ. 1905માં ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદની સ્થાપના થઈ.

---> ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના પ્રથમ પ્રમુખ તરીકે ઇ.સ. 1905માં ગોવર્ધનરામ ત્રિપાઠીની નિમણૂક થઈ હતી.

---> વર્ષ 1920માં પરિષદનાં અતિથિ વિશેષ તરીકે રવીન્દ્રનાથ ટાગોર હતા તેમજ અમદાવાદમાં વર્ષ 1936માં યોજાયેલી પરિષદના પ્રમુખ પદે મહાત્મા ગાંધી હતા.

(૬). પ્રેમાનંદ સાહિત્ય સભા (વડોદરા) વધું માહિતી માટે ક્લિક કરો.

(૭). નર્મદ સાહિત્ય સભા (સુરત) વધું માહિતી માટે ક્લિક કરો.

(૮). સાહિત્ય સંસદ વધું માહિતી માટે ક્લિક કરો.

(૯). બુદ્ધિવર્ધક સભા (સુરત) વધું માહિતી માટે ક્લિક કરો.

(૧૦). ગુજરાત સંશોધન મંડળ (મુંબઈ) વધું માહિતી માટે ક્લિક કરો.

(૧૧). ભારતીય વિધાભવન (મુંબઈ) વધું માહિતી માટે ક્લિક કરો.

*ગુજરાત માં આવેલી બધી સહિત્યક સંસ્થાઓ જોવા માટે અહી ક્લિક કરો.